Por que Geoarpad?
Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal, unha enorme rede de patrimonio cultural e inmaterial
Ao longo de toda a raia ibérica existe unha importante rede de patrimonio cultural material e inmaterial de enorme transcendencia e potencial como elemento de desenvolvemento territorial e atracción turística. A Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal conta con 8 sitios considerados como Patrimonio da Humanidade pola UNESCO, catro atópanse en Galicia (Cidade Vella de Santiago de Compostela, Camiño de Santiago francés e ruta do Norte, Muralla romana de Lugo e torre de Hércules) e outros catro no norte de Portugal (Centro Histórico do Porto, Centro Histórico de Guimarães, rexión vitícola do Alto Douro e os sitios de arte rupestre prehistórico do Val do Côa e de Siega Verde). Conta tamén con numerosos Bens de Interese Cultural (BIC). Xunto a este patrimonio inmoble hai que destacar ademais un rico patrimonio cultural inmaterial.
O conxunto de actividades a executar enmárcanse no ámbito do territorio da Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal. O espazo de cooperación comprende, por tanto, toda a Eurorrexión Galicia-Norte de Portugal. Neste espazo de cooperación, existe, como se dixo, un importante patrimonio cultural, que atrae numerosos visitantes. Así, é importante salientar que en termos de atracción de turistas a Eurorrexión recibe aproximadamente entre 6,5 e 7 millóns de persoas de media cada ano. Este é un indicador da importancia do patrimonio cultural como polo de atracción e consecuente crecemento económico. Pero poden maximizarse as posibilidades de valorización do devandito patrimonio mellorando o seu coñecemento e ampliando a súa difusión.
No diagnóstico do Programa menciónase a necesidade de estudar e dar a coñecer os valores artísticos, históricos e sociolóxicos deste patrimonio e crear unha conciencia social respecto da súa importancia, para que se converta nun elemento de identificación e de desenvolvemento das poboacións da área.
O catálogo de Patrimonio Cultural é un dos trazos configuradores do territorio e a paisaxe da Eurorrexión. O proxecto pretende poñer de relevo os nexos e as pontes de unión que existen neste territorio. Ao mesmo tempo, será unha ferramenta fundamental para coñecelo e comprendelo pero tamén para analizar as dinámicas sociais e as prácticas culturais ou lingüísticas. Desde este punto de vista, trátase dunha rica herdanza que é preciso xestionar para non perdela e poder traspasala nas mellores condicións posibles ás xeracións vindeiras.
Hoxe en día, o devandito patrimonio cultural non é obxecto soamente de protección e conservación, senón que, baixo medidas correctas e atinadas de promoción, pode constituír tamén un resorte importante de crecemento econonómico e, por extensión, de cohesión social. O turismo e a xestión do patrimonio cultural vinculada á promoción de novas actividades económicas é actualmente un aspecto importante dos sistemas globalizados. A importancia de interpretar e poñer ao día o feito cultural, desde o respecto e a veracidade, maniféstase na gran cantidade de visitantes que ano tras ano poñen de relevancia as rutas xacobeas, o patrimonio marítimo-industrial ou os diferentes recursos arquitectónicos repartidos por vilas e cidades. Así, demóstrase con datos relevantes en canto ao número de visitantes rexistrados nos últimos anos na Eurorrexión, con motivo precisamente da capacidade de atracción que supón o devandito patrimonio.
Galicia e a Rexión Norte comparten unha serie de recursos endóxenos, como son o seu patrimonio natural e cultural, que son a base para estratexias conxuntas de ambas as rexións. Os axentes consultados destacaron en xeral o interese da aplicación das TIC ao turismo. Os recursos e sectores vinculados á cultura e a creación, as TIC e o turismo son seleccionados como prioritarios pola súa grande importancia nas súas estratexias para o seu desenvolvemento e a súa especialización intelixente.
Geoarpad potenciará a identificación, clasificación, protección e difusión patrimonial a nivel eurorrexional ofrecendo un sistema de información do patrimonio articulado sobre unha base xeoespacial. Este desenvolverase como sistema de información que contribúe á xestión do patrimonio, con localización xeorreferenciada no territorio, seguindo criterios metodolóxicos e técnicos comúns para o ámbito de actuación territorial Galicia-Norte de Portugal, e poñerá en marcha iniciativas específicas de xestión e propostas innovadoras para a xestión deste patrimonio cultural. Todo iso apoiado nas TIC como elemento catalizador.
Retos e oportunidades comúns
A xestión do patrimonio cultural é o conxunto de accións que teñen por finalidade protexer, conservar e fomentar as entidades (bens mobles e inmobles, así como prácticas) que constitúen o devandito patrimonio. Isto implica que ditas entidades deben ser identificadas, documentadas, interpretadas, avaliadas, conservadas e difundidas, no que se coñece como Cadea de Valor do Patrimonio Cultural. A maior parte das accións que forman parte desta cadea de valor recaen nas Administracións públicas, que as aplican e executan a través de instrumentos como os inventarios e catálogos. Son necesarias ferramentas que permitan tratar un importante conxunto de datos de maneira áxil, integrada e coherente.
Geoarpad está en sintonía coa recente demanda dunha gobernanza participativa da cultura e o patrimonio cultural por parte de recoñecidas institucións como o Consello de Europa (véxanse as Conclusións do Consello de Europa respecto da gobernanza da cultura /2012/C 393/03/ e o patrimonio cultural /2014/C 463/01/). Á súa vez, esta demanda trata de dar resposta ás esixencias de xestión que veñen dadas pola consideración do patrimonio cultural como un recurso estratéxico para o desenvolvemento sostible, así como á crecente percepción do papel que xoga a valoración social na definición do universo patrimonial (desde o Convenio de Faro de 2005).
O deseño e desenvolvemento conceptual dunha estrutura de información propia do patrimonio cultural como a proposta obedece á necesidade de xerar unha base para xestionar adecuadamente o conxunto de entidades patrimoniais que compoñen o patrimonio cultural, tanto en Galicia como no norte de Portugal, que, ademais, se amplíe día a día coa incorporación de novas entidades e elementos patrimoniais. Este modelo deberá sosterse sobre ferramentas tecnolóxicas como os Sistemas de Información Xeográfica (SIX), as Tecnoloxías da Información e a Comunicación (TIC) e outras ferramentas existentes de provisión de información dixital.
Ademais do desenvolvemento tecnolóxico, debe incorporarse un elemento innovador: a participación social, que permitirá interactuar a un amplo número de actores relacionados directa ou indirectamente co patrimonio cultural. A combinación das tecnoloxías máis modernas cunha nova maneira de entender e xestionar o patrimonio cultural de forma coordinada e consensuada nun amplo abano de institucións con competencia na materia conflúen neste proxecto.
É necesario buscar un equilibrio entre as necesidades específicas de estudo, interpretación e protección do patrimonio, que deben ser guiadas por especialistas, e a necesidade social de usar e acceder aos bens e ás prácticas que constitúen o patrimonio.
O proxecto proporciona o desenvolvemento dun modelo versátil, a posta en marcha de casos de uso específicos e o ensaio de diferentes actividades piloto innovadoras. Isto implica que pode satisfacer as necesidades de usuarios con perfís moi diferentes. Os seus usuarios, con diferentes graos de acceso, serán desde os organismos públicos que ata agora son responsables da xestión por sectores profesionais (investigadores, xestores culturais, xornalistas, xestores turísticos) ata asociacións, agrupacións e comunidades locais, así como calquera persoa interesada no patrimonio. En definitiva, o que o Convenio de Faro (art 2) define como “Comunidade de patrimonio”: xente que, no marco da acción pública, valora aspectos específicos do patrimonio cultural e desexa sostelos e transmitilos ás xeracións futuras.
O proxecto busca fortalecer o carácter público e social do acceso ao patrimonio cultural, o que inclúe a posibilidade de participar, en diferente grao, na xestión do mesmo.